Rómantískur skáldsagnahöfundur frá Saudi Ararbíu bað breska arkitektinn Peter Barber árið 1992 að hanna hús fyrir sig í borginni Damman. Frú Anbar var ekkja sem bjó hálft árið í London en hinn helming ársins dvaldi hún í heimalandi sínu. Viðhorf hennar til Austrænnar menningar mótuðust því af alþjóðlegum áhrifum. Aðstæður Barbers, sem vestræns arkiteks í Saudi Arabíu, knúðu hann á hinn bóginn til að kynna sér vel margbreytileika íslamskrar menningar.
Innra rými Saudi Arabískra heimila
Hefðbundin skipan innri rýma Saudi arabískra heimila gerir greinilega ráð fyrir hefðbundinni stéttaskiptingu milli karla og kvenna. Þetta viðkvæma málefni birtist í því að aðgengi að húsinu er tvískipt en einnig er aðskilnaður kynjanna ítrekaður í innra skipulagi hússins á þann hátt að körlum er ætluð sér dagstofa og konum önnur. Þessi aðskilnaður er enn frekar útfærður í samskiptum þjónustuliðs við fjölskyldumeðlimi, og tenglsum fjölskyldunnar við ytra umhverfi, og kemur það fram í því að rýmin verða alltaf meira og meira persónubundnari því innar sem farið er í húsið þar til staðnæmst er í húsagarðinum, sem staðsettur er í miðju þess.
Án efa voru kringumstæðurnar ekki hlutlausar þar sem Villa Anbar átti að rísa. Stjórnmálamenn og trúarleiðtogar höfðu meira vald yfir húsagerðarlistinni en sjálfir arkitektarnir. Má þar nefna að á meðan á byggingu hússins stóð, skipaði ríkisstjórnin svo fyrir að nærliggjandi miðaldarbær yrði jafnaður við jörðu einungis vegna þess að flókið skipulag hans byggt á þröngum húsasundum og torgum, hefti stjórn yfirvalda.
Til þess að takast á við þetta ókunna umhverfi, viðurkenndi enski arkitektinn að nákvæm lesning bókanna Handan við blæjuna eftir Fatima Mernissi og Kynferði og rými eftir Beatriz Colomina hefði haft áhrif á nálgun hans á einstök atriði hússins. Þættir þess urðu nú ekki bara bundnir við að uppfylla þarfir Frú Anbar, barna hennar og barnabarna varðaði herbergjaskipan, heldur líka, og umfram allt, bar að túlka húsið sem pólitískt rými.
Djúphyggið augnaráð
Peter Barber gerði athuganir á mætti augnaráðsins gagngert til þess að ákvarða skiptingu rýmisins í Villa Anbar. Hvort sem um var að ræða almenningssvæði eða sérherbergi þá var auganu beint ákveðnar brautir í gegnum ólíkar leiðir og naut þar af leiðandi sýndar sem tók stigbreytingum; fékk algjört útsýni eða takmarkaða sýn eða, að jafnvel var aðeins gefið í skyn hvað lægi að baki.
Hlið við aðganginn að húsinu veitir innsýn í húsagarð þrátt fyrir að hliðarveggur varni því að augnarráðið nái lengra. Þröskuldurinn er afmarkaður af dyratré sem gengur yfir vegginn. Þetta dyratré gegnir tveimur hlutverkum; annars vegar rennur vatn frá því og yfir í sundlaugina hinu meginn við vegginn og hinsvegar er táknrænt hlutverk þess að mynda umgjörð utan um augnaráðið og þannig að gefið er í skyn að eitthvað sé fyrir handan. Þegar gengið er inn inngönguna, birtast agnarlítil op rist í framvegg hússins og gefa þau til kynna návist óséðra íbúanna.
Þó að innra skipulag fylgi þeirri hefð að aðskilja skuli vistarverur karla og kvenna, þá er sneytt hjá þessarri uppbyggingu með einföldum athöfnum. Lárétt rák, eins og sprunga, er skorin í einn veggjanna í dagstofu kvennanna sem gerir þeim kleift að sjá inn í það óséða, karlaveldið. Eins og búast mátti við, kröfðust karlmeðlimir fjöslkyldunnar að hleri yrði settur yfir gluggakarminn. Það var gert, en sem mótsögn við það sem við mátti búast var honum komið fyrir í dagstofu kvennanna.
Á móts við sundlaugina er íverustaður bílstjórans staðsettur á annarri hæð og slútir hann yfir garð fjölskyldunnar. Afleiðingin er sú að þegar hann horfir út um gluggann sinn, snertir augnaráð hans einkarými fjölskyldunnar þar sem hún eyðir frístundum sínum. Jafnvel þótt hleri yrði settur yfir gluggann væri alltaf fundið fyrir návist bílstjórans vegna umfangs herbergisins. Návist þjónustustúlkunnar er aftur á móti óbeinni. Tengsl eru mynduð milli herbergis hennar - staðsett á þaki hússins og í burtu frá sérherbergjum fjölskyldunnar - og húsagarðins í miðju hússins fyrir atbeina röð gata sem höggvin eru í vegginn. Augnaráði hennar er þannig leyft að nema við táknrænt hjarta hússins.
Á meðan hann studdist við hefðbundna skiptingu kynferðis og mismunandi stétta, sem krafist var af þjóðfélagi Múslima, þá gróf Peter Barber undan henni með vægum efasemdum um þjóðfélagslegar aðstæður og breytingar.
Ljósmyndir: Peter Barber Associates
Myndatexti
1. Peter Barber (f. 1960) arkitekt.
2. Grunnteikning af jarðhæð Villa Anbar: 0. Innganga, 1. Dagstofa kvenna, 2 Dagstofa karla, 3. Setustofa, 4. Sturta, 5. Salerni, 6. Eldhús, 7. Svefnherbergi, 8. Húsagarður, 9. Bílskúr, 10. Herbergi þjónustustúlku, 11. Þvottahús, 12. Tækja- og vélarúm, 13. Svefnherbergi bílstjóra.
3. Að hluta til vegna þess að húsbyggjandinn er ekkja, þá hefur húsið aðeins einn inngang frá götu. Gestir af báðum kynjum mætast á þessum stað þar sem ómur vatnsins ber með sér boð um návist fjölskyldunnar í sundlauginni.
4. Dagstofa karla.
5. Horft inn í dagstofu karla út um glugga í dagstofu kvenna.
